Sprøyteteknikk i frukt – Kva kan gjerast med avdrifta?

I Noreg er me heldig stilt sidan me av klimatiske årsaker kan klara oss med mindre kjemiske planteverntiltak enn ein del fruktdistrikt lenger sør i Europa. Samanlikna med større, konsentrerte fruktproduksjonsområde som Sør-Tyrol, som har opplevd ganske ekstreme kampanjar retta både mot fruktnæringa og turismen over fleire år, har det også vore forholdsvis moderat fokus på plantevernmiddelbruk frå miljøsida her til lands. Me har likevel ein del utfordringar, ikkje minst med avstandskrava til opent vatn. Det er difor viktig å ha fokus på kva som kan gjerast betre for å få ein best mogeleg plantevernpraksis med minst mogeleg avdrift. Økonomisk er det også ein fordel å gjera kva ein kan for å unngå tap i form av avdrift og avrenning. Plantevernmiddel som havnar andre stader enn i trea har ein lite nytte av.

Den sterke merksemda på dette temaet i Europa gjer at me over fleire år har kunna henta svært mykje kunnskap utanfrå. Dei siste åra er det gjennomført ein del arbeid med utprøving av ulik sprøytepraksis både i frukt og bær i regi av NLR, og fleire utanlandske rådgjevarar har vore inviterte for å halda foredrag eller demonstrera testing av sprøyter.

Luftfordeling

Mykje av arbeidet som er gjort på avdriftsreduksjon tek for seg luftfordelinga frå tåkesprøytene. Når ein nyttar ei tåkesprøyte er det luftstraumen som skal frakta dropane til målet slik at dei vert avsette. Dersom denne ikkje er optimal går det fort ut over dekninga, og ein risikerer svært mykje avdrift. Gjennom samarbeidsprosjektet "Verlustarm sprühen" (Sprøyting utan tap, www.obstwein-technik.eu) har fruktmiljøa i Sør-Tyrol, Steiermark i Austerrike og kring Bodensjøen i Sør-Tyskland over nærmare 10 år utvikla kriterier for optimal sprøyteteknikk, og fått utvikla testutstyr for luftfordeling og -hastigheit slik at ein kan måle begge deler ganske nøyaktig. Bodensjø-miljøet har i seinare tid også gått lenger med utvikling av eigne kriterier med større vekt på luftfordeling gjennom AirCheck-initiativet (www.aircheck.eu).

Ei optimal luftfordeling skal vera mest mogeleg rektangulær, med nokolunde likt luftvolum og hastigheit i heile høgda og på kvar side. Vinkelen på luftstraumen frå toppen av sprøyta til toppen av trea må heller ikkje vera meir enn 45° for at ein ikkje skal få mykje avdrift over trea. Erfaringane lenger sør er at ein må kontrollera og stilla inn kvar enkelt sprøyte for å få ei optimal luftfordeling. Sjølv på sprøyter av same modell kan små skilnadar i overflata gje utslag på luftfordelinga.

På sprøyter med aksialvifte, som framleis er det klart vanlegaste, vil ein alltid få ein rotasjon på luftstraumen som gjer at ein får meir luft oppe på ei side og nede på motsatt side. Viftehuset må difor vera laga for å jamne ut luftstraumen. I praksis tyder dette at ein må ha ei eller anna form for tverrstraumssprøyte for å kunna nå krava. Ei gamaldags sprøyte med rundt viftehus vil både ha problem med å få ei jamn luftfordeling, og med vinkelen på luftstraumen i høve til toppen på trea. For å få dekning øvst må sprøyta i praksis blåsa høgt over trea for å frakte dropane opp, noko som alltid vil gje mykje avdrift. Å ha ei eller anna form for tårn på sprøyta er ei god byrjing, men det varierer mykje kor godt desse fungerer for å jamne ut luftfordelinga. Som ein del av "Verlustarm sprühen"-prosjektet vart det gjennomført typetestar av ulike sprøytemodellar, og laga ei liste med tilrådde sprøyter som kan tilpassast for å oppfylla krava. Denne ligg tilgjengeleg på Internett, men har avgrensa nytte for norske dyrkarar sidan mange av dei vanlegaste fabrikata her i landet er lite utbreidd i desse distrikta, og difor ikkje har vorte testa.

Dyseval og væskefordeling

Sprøytevæska kan havna andre stader enn ho skal på to måtar, avdrift og avrenning. Dersom ein nyttar store væskemengder aukar risikoen for at ein del av væska renn av bladverket, og gjeldande tilråding er difor å nytta maksimalt 25-30 liter pr. daa ved tåkesprøyting i fullvaksne plantingar. Redusert væskeforbruk er også ein stor fordel arbeidsmessig, sidan ein rekk over eit større areal med kvar tank.

Kva dyser sprøyta er utstyrt med har ikkje berre innverknad på væskeforbruket, men også på fordelinga av væska og risikoen for avdrift. Enkle platedyser som er nytta på ein del eldre sprøyter, har ein ganske spiss toppvinkel, og utprøvingar gjort i Hardanger viser at dropefordelinga både er forholdsvis ujamn, og vert sterkt påverka av trykket. Med meir moderne dyser som t.d. ATR holkjegledyser er dropefordelinga jamnare, vert mindre påverka av trykket og toppvinkelen på 80° gjev betre overlapping og dermed mindre risiko for "helgedagar". For å få utnytta toppvinkelen er det viktig at dysene er plasserte utanfor luftstraumen, og i framkant av denne, viss ikkje vil lufta pressa den kjegleforma dusjen saman. Utfordringa ein framleis har med slike dyser er at dei små dropane, som sikrar god dekning, også aukar risikoen for avdrift.

For å minska risikoen for avdrift, og samstundes halda væskeforbruket på eit akseptabelt nivå er injektordyser eit aktuelt alternativ. Desse gjev forholdsvis store dropar med ei luftboble inni som skal gjera at dropen kollapsar og spreier seg utover når han treff målet. Ulempene er at opningen gjennom dysa er mindre enn vanlege dyser, så ein er heilt avhengig av gode filter. Risikoen for avrenning aukar også litt med større dropar, og dyrkarar som har gått svært langt ned på væskeforbruket har gjerne opplevd at dette må aukast litt att ved overgang til slike dyser.

Injektordyser som vert plasserte utanfor luftsstraumen må vera flatdyser, som Albuz CVI, AVI eller Lechler ID eller IDK. Dette fordi ein kan risikera at luftstraumen ikkje vil fanga opp alle dei store dropane dersom ein nyttar ei holkjegledyse, som t.d. Albuz TVI.

Måling av væskefordelinga er ein annan måte ein kan sikra at sprøytevæska endar opp der ho skal, og i nokon land har det vore større fokus på dette enn på luftfordelinga. Ved funksjonstesting her i landet skal ein m.a. måla kor mykje væske som kjem ut av kvar dyse, men det er ikkje noko krav om å måla fordelinga oppover i trea, slik det har vore i t.d. Nederland. NLR Østafjells har gått til innkjøp av ein vegg med renner for å måla den vertikale væskefordelinga, og for dyrkarar i Telemark er det difor mogeleg å få sjekka kor godt tåkesprøyta dekkar trea i høgda.

Køyre- og viftehastighet

Materiellet ein nyttar og innstillinga av dette er viktig for å få ein godt resultat, og redusera risikoen for ureining, men korleis ein utfører sjølve sprøytearbeidet har også ein del å seia. For høgt turtal på vifta, slik at ein bles væska gjennom fleire rekkjer og høgt over trea gjev både mykje avdrift og aukar risikoen for overdosering og sviskadar. Også her får ei utfordringar med gamle sprøyter med rundt viftehus, sidan ein ofte må køyra på eit forholdsvis høgt turtal for å nå toppane, samstundes som ein bles gjennom fleire rekkjer i nedste delen av trea. Med ei tverrstraumssprøyte som fordeler lufta betre er det enklare å gå ned på turtal, og få både betre dekning og lågare drivstofforbruk. Generelt kan turtalet liggja heilt ned på 300-400 RPM for å få ei god luftfordeling med ei moderne sprøyte.

Køyrehastigheit er også ein viktig faktor for dekningsgrad og reduksjon av avdrift. Både utanlandske utprøvingar og prøvekøyring i fleire prosjekt her i landet viser ein klar auke i gjennomslag av rekkjene og avdrift ved låg hastigheit. Så snart hastigheita kjem over 4-5 km/t får ein ein knekk bakover på sprøytetåka, slik at traktor og sprøyte er forbi når tåka når rekkja, og ein får ei betre avsetjing i trea i staden for at ein bles sprøytetåka gjennom.

Terrenget set ofte avgrensningar for køyrefarten, særleg på vestlandet, men det kan vera ein god ide å ta ei vurdering av kor raskt det er forsvarleg å køyra i eigne hagar. Om det er mogeleg å gå litt opp på farten kan ein både spara arbeidstid og få eit betre sprøyteresultat, med mindre avdrift.